Önce Nutuk’u hangi kategoride değerlendirmek gerekir? Tarihî mi, yoksa siyasî bir metin midir?
Nutuk, bir siyasî liderin belli bir periyotta yaşanmış olayları kendi açısından değerlendirdiği/yorumladığı, belgelerle desteklenmiş hatıra niteliğinde bir eserdir. Daha açık söylersek, Mustafa Kemal Paşa’nın 1919-26 yılları arasında Türkiye’de gerçekleşmiş askerî ve siyasî olayları kendi açısından yorumladığı, yer yer belgelerle desteklenmiş bir hatırattır. Dolayısıyla siyasî bir metindir.
Peki Gazi’yi Nutuk’u yazmaya iten sebepler nelerdi?
Atatürk’e göre Nutuk, “millete hesap vermek” ve “inkılabımızın anlaşılmasında tarihe medar-ı suhulet etmek” için kaleme alınmış ve okunmuştur. Bir kere 1927 tarihi çok önemli. Yani Lozan Antlaşması imzalanmış, Cumhuriyet ilan edilmiş, hilafet kaldırılmış, inkılaplar yapılmaya başlanmış ve en önemlisi, Şeyh Said isyanı patlak vermiş (1925), İzmir suikasti ve muhakemesi (1926) gerçekleşmiştir. Özellikle son iki olay bahane edilerek muhalefet tasfiye edilmiş ya da susturulmuştur. Artık yeni rejimin temelleri atılacaktır. Dünyada zafer kazanmış bütün siyasî hareketler yeni siyasî, sosyal ve ekonomik rejimlerini kurarken hem devr-i sabık oluşturur, hem de zafer kazanırken hizmet etmiş bazı kişileri tasfiye ederler. Her iki halde de yeni rejim tarihten yararlanır. Daha doğru bir deyişle, her yeni rejim, kendi sistemlerini yerleştirmek, onu meşrulaştırmak için tarihten istifade eder. Demem o ki, bu durumlarda siyasî rejim için tarih meşrulaştırıcı bir işlev görmüştür.
O zaman Nutuk’u nasıl anlamalıyız?
Her şeyden önce belgelerle örülü bir hatıradır. Dolayısıyla sübjektiftir. Bu sebeple bu tür eserler, diğer hatırat ve dönemle ilgili yapılmış araştırma eserlerine kıyasen değerlendirilmelidir. Nutuk, Cumhuriyet rejiminin liderinin kaleminden çıktığı için yeni devrin tarih yazımında Millî Mücadele ve erken Cumhuriyet devirleri için kurucu/temel metin kabul edilmiş ve bugüne kadar gelmiştir. Tekrar ediyorum: Nutuk, tıpkı Ali Fuad Cebesoy’in Milli Mücadele Hatıraları ve Kâzım Karabekir’in İstiklal Harbimiz adlı eserleri gibi birer hatırattır. Bilimsel araştırmalarda hatıratlara nasıl yaklaşmamız gerekiyorsa Nutuk’a da öyle yaklaşmalıyız.
Devamı Derin Tarih Ekim Sayısında…
