Enver Paşa’nın kardeşi, 1918 yılında Bakü’yü Rus ve Ermenilerden kurtaran Kafkas İslam Ordusu Kumandanı Nuri (Killigil) Paşa’nın Edirnekapı Şehitliği’ndeki mezarı onarılarak ziyarete açıldı. 28 Eylül’deki törene iştirak edip bir konuşma yapan Enver Paşa’nın torunu Arzu Enver Eroğan hissiyatını ve Nuri Paşa hakkında bilinmeyenleri Derin Tarih’e anlattı.
Nuri Paşa’nın 1909’da başlayan askerlik mesleğinin, önder sanayicilik geçmişi ve başarılarının, Azerbaycan’a ve Türkiye’ye faydalı faaliyetlerinin tarihçilerce zikredilmesi gerektiği kanaatindeyim.
Nuri Paşa Cihan Harbi’nin sonu, Mondros Ateşkes Antlaşması arifesinde olağanüstü gayretle oluşturulan ve komutası altında bulunan Kafkas İslam Ordusu ile çetin çarpışmalar neticesinde Azerbaycan’ı Rus ve Ermeni işgalinden kurtardı. İngiliz birliklerini ülke dışına çıkartması neticesinde kurulan ilk bağımsız Türk Cumhuriyeti Azerbaycan bayrağında ay yıldız yer alıyorsa ve Anadolu Türklüğü ile Azerbaycan Türklüğü arasındaki sağlam köprü bozulmadı ise, bunu Osmanlı’ya son zaferini armağan etmiş olan Nuri Paşa merhuma borçluyuz.
Sütlüce’de kurmuş olduğu silah ve mühimmat fabrikasının havaya uçurulması (hadise halen aydınlatılamamıştır) neticesinde vefat eden Paşa’nın kabri yıllardır aranmasına rağmen bulunamamıştı. Nihayet araştırmacı-yazar Atilla Oral vasıtasıyla yeri tespit edilebildi; imar edilip bugünkü haline getirildi. Kendilerine minnettar ve müteşekkiriz. Aile büyüğümüze göstermiş oldukları saygı ve minnet duygularının yanı sıra bu rikkatli girişimi, milletimizin itina ile temizlenen toplumsal hafızasının uyarılması açısından da önemsiyorum. Yunan Harbi ve Milli Mücadele’ye katkılarından dolayı İstiklal madalyasına layık görülen Nuri Paşa ve neslinin bilinmesi ve tanınması nesillerimizin köklerinde mevcut özgüvene kavuşmamızı sağlayacaktır.
Nuri Paşa’nın hususi hayatına mahsus üç özel faaliyet alanını zikretmek isterim.
1- 1938’de çalışmaları başlayan ve bir yıl sonra BMM’de oy birliğiyle kabul edilen özel kanunu babası Ahmed Paşa ile birlikte hazırlamıştı. Bu kanun Enver Paşa’nın çocukları olan halalarım Mahpeyker ve Türkan ile babam Ali Enver’in Türkiye’ye dönebilmeleri ve şerefli Türk vatandaşlığına kavuşmalarına, bizlerin de muhterem milletimizin bağrında yaşamamıza imkan sağlamıştır. Allah razı olsun!
2- Çegen tepesinden itibaren çok geniş bir coğrafyada, bin bir tehlikeye rağmen ağabeyi Enver Paşa’nın bütün evrak-ı metrukesini muhafaza ederek ailede kalmasını sağlamış; bugün araştırmacıların istifadesine sunarak bir dönemin aydınlatılmasına vesile olmuştur.
3- Ağabeyi Enver Paşa’nın üç çocuğunu kendi evlatları olarak benimsemiş, bütün ihtiyaçlarının yanı sıra tahsillerini mükemmelen tamamlamalarını sağlayarak baba eksikliğini elinden geldiğince gidermek için çabalamıştır.
Ruhu şâd olsun.
Arzu Enver Eroğan
