Konuşan : Havva Akdağ
En tartışmalı hususlardan başlayalım. 1) Oniki Ada dediğimizde Ege Denizi’ndeki takımadalardan hangisini kast ediyoruz? 2) Oniki Ada teriminin kökeni nereye dayanıyor?
Menteşe Adaları ya da Güney Sporadlar olarak da bilinen bu adalar grubu Ege Denizi’nin güneydoğusunda yer almakta olup Türkiye sahillerine oldukça yakındır. İçerisinde Rodos, Patmos, Lipsos, Leros, Kalimnos (Kilimli), İstanköy (Kos, Coo), Astropalya (Stampalia), Nisiros (İncirli), Tilos (İlyaki), Sömbeki (Symi), Harki (Herke, Kharki), Karpatos (Kerpe), Kaşot (Kasos) adaları yer alır. Öte yandan “Oniki Ada”, Yunanca “oniki” anlamına gelen “dodeca” ile “adalar” anlamına gelen “nesos” kelimelerinin birleşmesiyle oluşan “dodecanesos” kelimesinden gelmekte olup Dodeca-nissas (Dodecanese) tabiri Batı dillerinde kullanıldığı gibi Osmanlı Türkçesinde de “Cezâir-i isnâ aşer” şeklinde geçer.
Trablusgarp Savaşı sırasında İtalya, Rodos ve Oniki Ada’yı geçici olarak işgal etmişti. İşgal nasıl kalıcı hale geldi?
15-18 Ekim 1912 tarihlerinde Uşi’de bir gizli antlaşma ile eklerini oluşturan bir barış antlaşması ve üç protokol imzalandı. 2. madde doğrudan Rodos ve Oniki Ada’ya aitti. Buna göre:
Antlaşmanın imzalanmasını müteakiben Osmanlı Hükümeti, Trablusgarp ve Bingazi’de; İtalya Hükümeti de Adalar Denizi’nde işgal ettiği adalardaki subay ve askerlerini çekmeyi taahhüd eder. İtalyan subay ve askerleri ile mülkî memurlarınca adı geçen adaların fiilen boşaltılması, Osmanlı subay ve askerleri ile mülkî memurlarının Trablusgarp ve Bingazi’yi boşaltmalarının ardından gerçekleşecektir.
Ne var ki bu arada çıkmış olan Balkan Savaşı sırasında Yunanistan’ın söz konusu adaları işgal edebileceği endişesi yüzünden İtalya ile gizli bir antlaşma yapılmıştı. Sadrazam Kâmil Paşa tarafından Harbiye Nezareti’ne yazıldığına göre antlaşma gereği Trablusgarp ve Bingazi’nin tarafımızdan tahliyesini müteakip İtalya, işgali altındaki adaları tahliye edecekti. Ahalisi aslî ve savunma kuvvetinden mahrum bulunan bu adaların Yunanlılar tarafından işgali muhtemel bulunduğundan Yunan Hükümeti ile barış antlaşmasına varana kadar adaların İtalyanların işgali altında kalması üzerinde Osmanlı ve İtalya anlaştı. Bu kararda İngiltere’ye sipariş edilen iki savaş gemisinin teslim edilememesi de etkili olmuştu. Gemiler gelmeden harekete geçilirse Rodos ve Oniki Ada’nın da Yunanistan’ın eline geçmesinden çekinildiğinden buraların İtalyanların şimdilik elinde kalmasının tercih edildiği görülmektedir. Fakat İtalya oldukça stratejik öneme sahip olan bu adaları iade etmemek için elinden geleni yapmış, en çok da Trablusgarp ve Bingazi’de hâlâ Osmanlı askeri bulunduğunu, dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin antlaşma şartlarını yerine getirmediğini ileri sürmüştür. Tabii bir süre sonra Dünya Savaşı’nın çıkması İtalya’nın işine yaramıştır. Zira savaşa dahil olmak için öne sürdüğü şartlar arasında bu adaların kendine bırakılması da vardır.
