American Board, 1856’da Boğaziçi’nde “Bebek Mektebi” adıyla Ermenilere yönelik bir papazlık mektebi açma kararı almıştı. Ancak okulun daha sonra bir koleje dönüştürülmesi hususunda misyonerler arasında fikir ayrılığı yaşandı. 1859 sonlarında Cyrus Hamlin ve Christopher Robert yeni bir kolej ya da misyoner mektebi kurma noktasında anlaşınca bunu tasvip etmeyen American Board, Hamlin’i üyelikten çıkardı. Hatta “İstanbul’u çok büyük bir şehir olduğu için günahkâr” bulan Board’a bağlı Amerikalı misyonerler de papaz adaylarının ahlâkını korumak için Bebek’teki okulu öğrencileri ile birlikte 1860 yılında Merzifon’daki Papazlık Mektebine taşımışlardı.
Eylül 1863’de Bebek’te beş öğretmen ve dört öğrenci ile Papaz Cyrus Hamlin yönetiminde “Bebek Semineri” adındaki bağımsız bir misyonerlik örgütüne ait bir okul olarak faaliyetlerine başlayan Robert Kolej’in kuruluş amacı, Cumhuriyet dönemi müdürlerinden Prof. A. Lynn Scipio’nun da hatıralarında vurguladığı gibi “Protestanlığı tüm insanlığa yaymaktı”. Kuruluşundan itibaren kolej yöneticileri bu gaye için sistemli bir çalışma yürüttüler. Hamlin’e göre bazılarının sandığının aksine “Robert Kolej gizli bir misyoner okulu değil, tamamen dinî prensipler üzerinde faaliyette bulunan ve misyonerlik yaptığını hiç saklamayan bir müessese idi”. 1859 yılında istifa edinceye kadar 20 yıl American Board adına çalışan Dr. Cyrus Hamlin kuruluş aşamasında Robert Kolej’in takip edeceği dinî eğitim ve öğretim programını en ince ayrıntılarına varıncaya kadar belirlemişti.
Hamlin, kolej Rumelihisarı’na taşınacağı sırada gerekli olan yeni bir ferman için Babıâli’ye başvurduğunda, dönemin Maarif Nâzırı Saffet Paşa kendisinden okulun o sıralarda yeni açılmış olan Galatasaray Lisesi’nin eğitim programına benzer bir program takip edeceğine dair bir taahhütname imzalamasını istedi. Dr. Hamlin ise böyle bir taahhütnameyi imzalamayacağını bildirdi. 4 Mart 1864’de New York’taki American Board merkezinde toplanan mütevelli heyeti, Robert Kolej için hiçbir Protestan Kilisesini üstün tutmamak şartı ile Hıristiyanlık çizgisinde İncil’in mutlaka okutulduğu bir eğitim programını kabul etti. Buna göre kolej, bilimsel ve edebî bir müessese olmakla beraber İncil’deki esaslar üzerine kurulup idare edilecek, her öğretim döneminde -Amerika veya İngiltere’de basılmış olan- İncil ve Tevrat okunarak günde en az bir kez Hıristiyanlık esaslarına uygun olarak dua edilecek, pazar günü okul kilisesinde kutsal ayin yapılacaktı. Bütün öğrencilerin, öğretim kadrosunun ve yöneticilerin herhangi bir özel ve zorunlu mazeretleri olmadığı sürece bu uygulamalara katılmaları şarttı.
Kolejin müdürlerinden George Washburn’un 1909’da yayınlanan İstanbul’da Elli Yıl adlı hatıratında verdiği bilgiye göre kurucusu Cyrus Hamlin, koleje adını veren projenin finansörü, ABD’li işadamı Christopher Robert’e yazdığı 6 Ağustos 1869 tarihli bir mektupta gururla “öğrencilerin konuşmalarının bile Hıristiyanlıkla ilgili düşüncelerle dolu olmasından büyük bir zevk duyduğunu” anlatmakta idi.
Bebek sırtlarında, o zaman Paris Büyükelçisi olan Ahmed Vefik Paşa’dan paraya sıkıştığı için 8 bin sterline satın alınan bir arazi üzerinde inşa edilen Robert Kolej, paşanın siyasî desteği ile 4 Temmuz 1871’de büyük bir merasimle açılmıştı. Osmanlı bahriyesinde 40 yıl çalışan İngiliz Amiral Sir Henry Woods’un verdiği bilgiye göre kolej “zamanın Harbiye Nâzırının itirazına rağmen Boğaz’ın en stratejik ve en dar yerinde ABD ve İngiltere’nin diplomatik baskısıyla” kurulmuştu. Kolej “sadece Türkiye’nin değil belki de dünyanın en güzel bölgesinde yapılarak, binaları üzerinde Amerikan bayrağını dalgalandırmaya” başlamıştı. 1871’de George Washburn, Ahmed Vefik Paşa’dan, geriye kalan araziyi de 13 bin 200 dolara satın alarak kolejin arazisini genişletti.
Devamı Derin Tarih Mart Sayısında…
