Ülkemizde Yemen’le ilgili kitap sayısı oldukça sınırlı. Akademik dünyaya baktığımızda, yayın sayısı basılı kitaplara nazaran biraz daha fazla olsa da, kanaat-i aciziye göre yine de yeterli değil. YÖK tez listesi üzerinden yaptığımız bir taramada, Yemen’le ilgili olarak farklı disiplinlerde 125 yüksek lisans ve doktora tezi yapıldığı görülüyor. Oysa Kızıldeniz’in güvenliği ve stratejik önemi dolayısıyla, 1530’lu yıllardan itibaren hâkim olduğumuz ve 1539’dan itibaren beylerbeyi tayin ettiğimiz Yemen, hukukî olarak 1923’e kadar, 400 yıla yakın bir süre elimizdeydi. Yani Yemen’i kaybetmemizin, daha doğrusu onun bizden koparılmasının üzerinden 100 sene bile geçmedi. Bu sebeple başta akademisyenlerimiz olmak üzere, aydın, siyasetçi, hatta gazetecilerimizin Yemen’le daha yakından ilgilenmesi elzem. Dolayısıyla Derin Tarih’in elinizdeki sayısında Yemen’i dosya konusu yapmak suretiyle tarih dostlarına hatırlatması ayrı bir hassasiyet ve takdire şayan bir durum.
Ülkemizin yüz akı müesseselerinden olan Osmanlı Arşivi, birçok ülke ile ikili işbirliği anlaşması imzalayarak ilgili devletler nezdinde bulunan Osmanlı dönemi evrakını mikrofilm ve uzman değişimi programlarıyla yıllardır muhafaza ediyor. İsteyen herkesin 7/24 yararlanabileceği Devlet Arşivleri Başkanlığı’nın internet sitesindeki katalog tarama kısmına “Yemen” yazıldığında 26 bin 547 adet özet çıkmakta, bu sayı her gün artmaktadır. Bu özetlerin ait olduğu gömleklerde bazen bir, bazen 100’den fazla belge bulunmaktadır. Bu kapsamda 2008 yılında, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları arasından ilgi çekecek değerde ve konuda belgeler tespit edilerek Osmanlı Arşiv Belgelerinde Yemen adlı bir kitap neşredildi. 408 sayfa, fotoğraflı, renkli baskı ve Türkçe-Arapça olarak, Dr. Ahmet Zeki İzgöer koordinatörlüğünde 30 yıllık arşiv uzmanı Mümin Yıldıztaş, Sebahattin Bayram ve benim de bulunduğum bir heyet tarafından hazırlanan eser 108 adet belgenin ayrıntılı incelemesini ihtiva ediyor.
Kitap müessesenin idari açıdan bağlı olduğu TC Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nın internet adresinden PDF formatında ücretsiz olarak indirilebilir. (www.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Yayınlar/Yayınlar.aspx) Kâğıthane’deki Osmanlı Arşivi Külliyesi’nden matbu halini satın almak da mümkün.
Bu genel izahatın ardından, kitapta yer verdiğimiz, bizi Yemen’in bilmediğimiz bin bir çehresiyle tanıştırıp, ona dair kökleri Osmanlı’ya uzanan derinlikli bir tasavvur geliştirmemizi sağlayan belgelerden örnekler paylaşmak isterim.
Kanûnî Sultan Süleyman zamanında Hicri 950’de (1543-44) yazıldığı belirlenen Arapça Name-i Hümayunla başlayalım. Osmanlı’nın en muhteşem devrinin özeti mahiyetindeki bu mektup Yemen tarih kitaplarında bir Osmanlı idarecisi tarafından fark edilmiş, Sultan II. Abdülhamid’in devr-i saltanatında malumat olarak arz edilerek Yıldız Arşivi’nin Esas Evrakı’nda muhafaza edilmiştir.
Devamı Derin Tarih Şubat Sayısında…
