1. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti’nin savaştığı cephelerle birlikte oldukça geniş bir coğrafyayı kapsadığından Teşkilat- ı Mahsusa (TM) pek çok cephede yeraltı faaliyetleri yürütmek zorundaydı. Müttefiklerle -özellikle de Almanya ile- işbirliği halinde gerçekleştirilen bu operasyonlardan İran veya Afganistan’dakiler bilinir. Daha az bilinmesine karşın, ortak devrim operasyonları 1. Dünya Savaşı’nın Kuzey Afrika ayağında, bilhassa Fas’ta yürütülmüştü. Operasyonların savaş boyunca tarafsız kalan bir ülkede, İspanya’da organize edilmiş olması da dikkate değer.
TM’nin üstlendiği rollerden biri, Müslüman nüfusun yoğunlukta olduğu, İtilaf kuvvetlerinin hâkimiyeti altında bulunan bölgelerde ayaklanma çıkarmaktı. Bu faaliyetlerle bir bakıma 1. Dünya Savaşı’nda Mağrip’te gerçek bir cephe açıldığı söylenebilir.
Ağustos 1914’te Avrupa’da 1. Dünya Savaşı patlak verdiği sırada Fransız idaresine karşı Faslı direniş güçleri saldırıya hazır bekliyorlardı. 1912 baharında Fas üzerinde Fransa ile İspanya’nın çifte hamiliğinin ilan edilmesi, ne şehirlerde ne de aşiretlerdeki Fas nüfusu arasındaki muhalefeti ve çalkantıları sonlandırabilmişti. Osmanlı Sultanı, 1. Dünya Savaşı’nın başında, bilhassa İtilaf birliklerinin sömürgesi altında bulunan Müslüman toplulukları harekete geçirmek amacıyla cihad çağrısında bulunurken, Fas Kralı Mevlay Yusuf fetvayı görmezden gelmiş, Fransa’ya bağlılığını ilan etmişti. Fransız ordusunun saflarında savaşmak üzere Fas askerlerini göndererek savaştaki çabalarına hatırı sayılır katkılarda bulunacaktı.
Devamı Derin Tarih Dergisi Haziran 2016 Sayısında…
