Tüketim çılgınlığı… Yeni, “mo­dern” bir çılgınlık türü bu. Tü­ketim toplumuna mahsus bir cinnet hâli. “Tüketim toplumu”, ikti­sadın yeni tanıdığı bir kavram. Tüke­tim toplumu 20. yüzyılda literatüre gi­ren, 21. yüzyılda azan bir çılgınlıkla kendini belli ediyor. Desek ki, “tüke­tim kelimesi yokken, tüketim çılgın­lığı da yoktu”; yanlış bir şey söylemiş olmayız. İktisat sözlüklerimizde uzun sü­re “istihsal” ve “istihlâk” vardı. İstih­sal, bir şey hâsıl etme, ortaya çıkarma, meydana getirme. Buna “üretim” de­dik. Üremek, yani çoğalmak zaten var. 1935’te Türkçeden Osmanlıcaya Terimler Kılavuzu’nda üretim “istihsal” karşılı­ğı olarak yer aldı. İstihsal, üretmeyi ve yapmayı, imalatı kapsayan bir kelime. “Tüketim”in sahneye çıkması için bi­raz beklemek gerekiyordu. Kılavuz’da is­tihlâk (“helâk”le aynı kökten) karşılığı olarak “yoğaltım”a yer verilmişti. “Ço­ğaltım” yoktu, ama “yoğaltım” vardı.

“Tüketim” kelimesinin ilk defa kay­da geçmesi 1942’de Felsefe ve Gramer Te­rimleri ile oldu. Bu teklif, 1945’te Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlüğü’nde yerini alarak kullanıma arz edildi! “Tüket­mek eylemi. Üretim karşıtı, üretilen veya yapılan şeylerin kullanılıp har­canması, yoğaltım, istihlâk.” Tüketim kelimesi, her ne kadar TDK sözlüklerinde yer alsa da, 1970’lere ka­dar kullanılma alanı bulamadı. İkti­satçılar ekseriya istihlâki, daha az da “yoğaltım”ı kullandılar. Mesela Kenan Asafkan’ın 1966’da yayınlanan Türk­çe İzahlı Malî, Ticarî, Sınaî, Ziraî, Sigorta, Muhasebe Terimleri Lügati’nde “tüketim” yer almaz. İlk baskısı 1980’de yapılan Sururi Kocaimamoğlu’nun Bankacılık Ansiklopedisi’nde “tüketim” madde ba­şı yapılmıştır, ama tarifin sonunda “is­tihlak anlamına gelir” denmesi bir te­reddüt ifadesi olarak görülmelidir.

Devamı Derin Tarih Ekim Sayısında…