Gayrinizami harpte bir merhale
Yakın dönem tarih çalışmalarımızda Teşkilat- ı Mahsusa’nın (TM) Osmanlı istihbarat, casusluk yahut propaganda faaliyetlerinde kırılma noktası olduğu sıklıkla vurgulanır. Metot, dönem ve kavramsal altyapıyla alakalı problemlerin sonucu olarak ortaya çıkan bu görüşlerin temelden hatalı olduğu söylenebilir. Zira Teşkilat-ı Mahsusa ne bir istihbarat örgütü, ne bir casusluk teşkilatı, ne de bir propaganda birimidir. Tam tersine kabaca 19. yüzyılda form değiştirerek savunmacı ve reaksiyoner bir hal alan Osmanlı gayrinizami harbinde müesses ve oldukça önemli bir merhaledir. Nitekim düşmanın etki alanındaki sahada isyanlar çıkarmak yahut mevcut isyanları alevlendirerek hedef kitleleri siyasî otoritelere karşı harekete geçirmek gibi bir operasyonel amaç için istihbarat toplama, casusluk, propaganda ve çete harbini aynı anda taktik araçlar olarak benimseyen sistematik bir yapıya Osmanlı tarihinde daha önce rastlanmaz.
Farklılık ve benzerlikler
Teşkilat-ı Mahsusa’yı farklı ve benzersiz kılan unsur, söz konusu taktik araçları aynı anda kullanabilmesinde yahut kullanmaya çalışmasında saklıdır. Bunun ötesinde örgüte biriciklik izafe etme çabaları beyhudedir. TM’nin faaliyet gösterdiği dönemde dünyada ona benzer yapılar bulunduğu gibi bizzat kendi mensupları birtakım başka örgütleri kendi örgütlerinin adıyla anmakta herhangi bir mahzur görmemişlerdir. Örneğin TM’nin devamı olarak kurulan Umur-i Şarkiye Dairesi (UŞD) ile Kadir Kon’un dosyamızdaki yazısında detaylarını anlattığı Alman Nachrichtenstelle für den Orient (Şark İstihbarat Birimi) arasında özellikle işlevleri bakımından benzerlikler bulunur.
Devamı Derin Tarih Dergisi Haziran 2016 Sayısında…
