Geçtiğimiz haftalarda ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’in, Joe Biden yönetiminin farklı ülkelerde askerî darbe denemeyeceğini ve demokrasiyi ön planda tutacaklarını söylemesi dünyanın ve özellikle bizim coğrafyamızın yakın tarihi açısından malumun ilanıydı. “Darbe” dünya siyasetine yön vermek için egemen güçlerin sık sık başvurduğu bir yöntemdi.
Dünyada ve ülkemizde böylesi toplumsal gelişmeler kendini en iyi sinema ve edebiyatla ifade eder. 1917 sonrası Sovyet toplumcu gerçekçiliği, 1933’te Nazi propaganda aracı, 1950’lerde sahte Amerikan rüyası anlatımı, 1960’larda Çiçek Çocuklar dönemi ardından yükselen sol dalganın sonucu olarak anarşist sinema ve 1980 sonrası kurgulanan yeni dünya düzenine hizmet edecek haz sinemasıyla sinema sanatı farklı politik yönelimlere, dönemsel şekillere ve rollere büründü.
Sinemanın politikliğinden bahsederken Costa Gavras (d. 1933) ismi üzerinde mutlaka durmak gerekir. Yunanistan asıllı bir Fransa vatandaşı olan Gavras, ABD’nin farklı coğrafyalarda yaptığı darbeleri, darbe girişimlerini ve bu askerî müdahalelerin toplum üzerindeki etkisini en çarpıcı haliyle filmlerine konu etmiş bir yönetmen. İşte Gavras sineması herkes tarafından bilinen bu hakikatin dillendirilemediği yıllarda Z (Ölümsüz-1969), Kayıp (Missing-1972) ve État De Siège (Sıkıyönetim-1972) gibi filmlerle ABD’nin başka ülkelerin demokrasileriyle ne kadar ilgili olduğunu gözler önüne sermişti!
Z (Ölümsüz-1969) filminde Gavras toplumun akil insanlarının, aktivistlerin ve vatanı için çabalayan politikacıların katledilişine karşı bir duruş sergiler. Film, Yunan diplomat Vassilis Vassilikos’un Yunanistan’da yedi yıl süren Albaylar Rejimi döneminde ülkesinden sürgün edildikten sonra kaleme aldığı Z adlı romandan uyarlanıyor. Albaylar rejimi dönemi pek çok insanın faili meçhule kurban gittiği, yargılanıp asıldığı ve sürüldüğü bir dönem. Gregoris Lambrakis adlı aktivist de bu dönemde bir suikaste kurban gider. İyiliğin, dürüstlüğün, barışın öznesi konumunda olan Lambrakis’in öldürülmesini konu edinen Ölümsüz yazıldıktan sonra Z harfi Yunanistan’da özgürlüğün simgesi olarak kıyafetlerde, sokaklarda, duvar yazılarında kullanılır. Yönetmen mekân ve zaman belirtmeksizin dikte edilen ideolojilere karşı çıkan bireylerin hikâyesini anlattığı için her dönemde seyri mümkün bir ustalık işi seyirciyi karşılıyor. Film Cannes başta olmak üzere pek çok önemli festivalden de ödül aldı.
Devamı Derin Tarih Nisan Sayısında…
